କଂଗ୍ରେସ ସାଂସଦ ଶଶି ଥରୁର ଭାରତରେ ବଂଶବାଦ ରାଜନୀତିକୁ ସମାଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି। ଏକ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ପ୍ରକାଶନ ପ୍ରୋଜେକ୍ଟ ସିଣ୍ଡିକେଟ୍ ପାଇଁ ଏକ ଲେଖାରେ ଥରୁର କହିଛନ୍ତି, “ଭାରତରେ ରାଜନୀତି ଏକ ପାରିବାରିକ ବ୍ୟବସାୟ ହୋଇସାରିଛି। ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରାଜନୀତି ପରିବାର ଚାରିପାଖରେ ଘୂରିବ, ସେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସରକାରଙ୍କ ପ୍ରକୃତ ଅର୍ଥ ସାକାର ହେବ ନାହିଁ।”
“ଭାରତୀୟ ରାଜନୀତି ଏକ ପାରିବାରିକ ବ୍ୟବସାୟ”, ତାଙ୍କର ଲେଖାରେ ଥରୁର ଲେଖିଛନ୍ତି, “ଭାରତ ପାଇଁ ବଂଶବାଦ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଏକ ଯୋଗ୍ୟତା-ଭିତ୍ତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗ୍ରହଣ କରିବାର ସମୟ ଆସିଛି। ଏଥିପାଇଁ ଆଇନଗତ ଭାବରେ ସ୍ଥିର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ, ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଦଳ ନିର୍ବାଚନ ଏବଂ ଭୋଟର ସଚେତନତା ଭଳି ମୌଳିକ ସଂସ୍କାର ଆବଶ୍ୟକ।”
ତାଙ୍କର ଲେଖାରେ ଥରୁର ନେହେରୁ-ଗାନ୍ଧୀ ପରିବାରକୁ ଭାରତର ସବୁଠାରୁ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ରାଜନୈତିକ ପରିବାର ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି। ସେ ଲେଖିଛନ୍ତି ଯେ ପରିବାରର ଐତିହ୍ୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନ ସହିତ ଜଡିତ, କିନ୍ତୁ ଏହାଦ୍ବାରା ରାଜନୀତି କିଛି ପରିବାରର ଜନ୍ମଗତ ଅଧିକାର ବୋଲି ଧାରଣା ମଧ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି।
ଥରୁର କହିଛନ୍ତି ଯେ ଜମ୍ମୁ ଏବଂ କାଶ୍ମୀରରେ ଅବଦୁଲ୍ଲା ଏବଂ ମୁଫତି ପରିବାର ମଧ୍ୟ ପିଢ଼ି ପରେ ପିଢ଼ି କ୍ଷମତାରେ ଅଛନ୍ତି। ସେ ଦେଶର ଅନେକ ରାଜନୈତିକ ପରିବାରକୁ ଉଦାହରଣ ଭାବରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି।
ତାଙ୍କ ଲେଖାରେ ଥରୁର ଓଡ଼ିଶାରେ ନବୀନ ପଟ୍ଟନାୟକ, ମହାରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଉଦ୍ଧବ ଠାକରେ ଏବଂ ଆଦିତ୍ୟ ଠାକରେ, ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶରେ ମୁଲାୟମ ସିଂହ ଯାଦବ ଏବଂ ଅଖିଳେଶ ଯାଦବ, ବିହାରରେ ରାମ ବିଳାସ ପାସୱାନ ଏବଂ ଚିରାଗ ପାସୱାନ, ପଞ୍ଜାବରେ ପ୍ରକାଶ ସିଂହ ଏବଂ ସୁଖବୀର ବାଦଲ, ତେଲେଙ୍ଗାନାରେ କେସିଆରଙ୍କ ପୁଅ ଏବଂ ଝିଅଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତରାଧିକାର ଲଢ଼େଇ ଏବଂ ତାମିଲନାଡୁରେ କରୁଣାନିଧି ଏବଂ ତାଙ୍କ ପୁଅ ଏମକେ ଷ୍ଟାଲିନଙ୍କ ପରିବାରର ନାମ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି।
ଥରୁରଙ୍କ ବଂଶବାଦ ରାଜନୀତି ଉପରେ ମତ କଂଗ୍ରେସ ଦଳ ଭିତରେ ଏକ ତୀବ୍ର ବିତର୍କ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି। ଶଶି ଥରୁର ଏକ ଲେଖାରେ ଲେଖିଛନ୍ତି ଯେ ରାଜବଂଶ ଭଳି ନେତାଙ୍କ ପରିବାରବାଦ ଦେଶର ଗଣତନ୍ତ୍ରକୁ ନଷ୍ଟ କରୁଛି । ଏହା କେବଳ କଂଗ୍ରେସରେ ନୁହେଁ, ପ୍ରାୟ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଜନୈତିକ ଦଳରେ ରହିଛି। ସେ କହିଛନ୍ତି ଯେ ଯେତେବେଳେ ରାଜନୈତିକ କ୍ଷମତା ଯୋଗ୍ୟତା, ପ୍ରତିବଦ୍ଧତା କିମ୍ବା ଜନସମ୍ପର୍କ ବଦଳରେ ପରିବାର,ବଂଶ ଦ୍ୱାରା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଏ, ସେତେବେଳେ ଶାସନର ଗୁଣବତ୍ତା କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୁଏ। ଥରୁର ଏହା ମଧ୍ୟ ଲେଖିଛନ୍ତି ଯେ ନେହେରୁ-ଗାନ୍ଧୀ ପରିବାର – ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁ, ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ, ରାଜୀବ ଗାନ୍ଧୀ, ରାହୁଲ ଗାନ୍ଧୀ ଏବଂ ପ୍ରିୟଙ୍କା ଗାନ୍ଧୀ ଭାଡ୍ରା – ର ପ୍ରଭାବ ଭାରତର ସ୍ୱାଧୀନତା ଏବଂ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଇତିହାସ ସହିତ ଜଡିତ। ଯାହାକୁ ନେଇ ବିତର୍କ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି । ନେତୃତ୍ୱ ଜଣଙ୍କର ଜନ୍ମଗତ ଅଧିକାର କି ନା ତାହା ଉପରେ ଆଲୋଚନା ହେଉଛି ।
କଂଗ୍ରେସ ସାଂସଦ ପ୍ରମୋଦ ତିୱାରୀ ଥରୁରଙ୍କୁ ସମାଲୋଚନା କରି କହିଛନ୍ତି ଯେ ନେହେରୁ ପରିବାରର ନେତା ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ଏବଂ ରାଜୀବ ଗାନ୍ଧୀ ଦେଶ ପାଇଁ ନିଜ ଜୀବନ ବଳିଦାନ ଦେଇଥିଲେ। ନେହେରୁ ପରିବାର ଦେଶ ପାଇଁ ଅନେକ କିଛି କରିଥିବା ସେ କହିଛନ୍ତି ।
ପ୍ରମୋଦ ତିୱାରୀ କହିଛନ୍ତି, “ନେତୃତ୍ୱ ସବୁବେଳେ ଯୋଗ୍ୟତାରୁ ଆସିଥାଏ। ପଣ୍ଡିତ ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁ ଏହି ଦେଶର ସବୁଠାରୁ ଦକ୍ଷ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଥିଲେ। ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ନିଜ ଜୀବନ ବଳିଦାନ ଦେଇ ଏହା ପ୍ରମାଣିତ କରିଥିଲେ। ଦେଶ ସେବା କରିବା ସମୟରେ ରାଜୀବ ଗାନ୍ଧୀ ମଧ୍ୟ ବଳିଦାନ ଦେଇଥିଲେ। ଯଦି କେହି ଗାନ୍ଧୀ ପରିବାରକୁ ‘ରାଜବଂଶ’ ବୋଲି କୁହନ୍ତି, ତେବେ ମୋତେ କୁହନ୍ତୁ, ଅନ୍ୟ କେଉଁ ପରିବାର ଏପରି ତ୍ୟାଗ ଏବଂ ସମର୍ପଣ ଦେଖାଇଛି?
କଂଗ୍ରେସ ନେତା ରସିଦ ଆଲଭି ମଧ୍ୟ ଥରୁରଙ୍କ ମତ ସହିତ ନିଜର ଅସନ୍ତୋଷ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି। ସେ କହିଛନ୍ତି, “ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ, ଲୋକମାନେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଅନ୍ତି।” ଆପଣ କହିପାରିବେ ନାହିଁ ଯେ କାହାର କେବଳ ତାଙ୍କ ପିତା ସାଂସଦ ଥିବାରୁ ନିର୍ବାଚନ ଲଢ଼ିବାର ଅଧିକାର ନାହିଁ। ଏହା ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଘଟେ, ରାଜନୀତି ମଧ୍ୟ ଏହାର ବ୍ୟତିକ୍ରମ ନୁହେଁ।” କଂଗ୍ରେସ ନେତା ଉଦିତ ରାଜ କହିଛନ୍ତି ଯେ ରାଜବଂଶ କେବଳ ରାଜନୀତିରେ ସୀମିତ ନୁହେଁ। ଜଣେ ଡାକ୍ତରଙ୍କ ପୁଅ ଡାକ୍ତର ହୁଏ, ଜଣେ ବ୍ୟବସାୟୀଙ୍କ ପୁଅ ବ୍ୟବସାୟ ପରିଚାଳନା କରେ, ଏବଂ ଜଣେ ରାଜନେତାର ପୁଅ ରାଜନୀତିରେ ପ୍ରବେଶ କରେ। ଏହା ନୂଆ ନୁହେଁ। ଜାତି ଏବଂ ପାରିବାରିକ ପୃଷ୍ଠଭୂମି ଆଧାରରେ ରାଜନୈତିକ ଟିକେଟ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଏ। ଏହା ଏକ ସାମାଜିକ ବାସ୍ତବତା।
